ZIN: de circulaire verrijzenis van de WTC-torens

Milieushift in de bouw

ZIN: de circulaire verrijzenis van de WTC-torens

Uit het beton van de WTC-torens herrijst als een feniks een nieuw complex dat niet alleen de skyline maar ook de begane grond van de hele buurt hertekent. De naam: ZIN, voluit: ‘Zin In Noord’, het eerste circulaire bouwproject in België van die omvang. Wonen, werken,  ontspannen, winkelen en ontmoeten komen weer samen onder één dak, in een open en multifunctioneel gebouw dat niet alleen de twee torens, maar ook de mensen verbindt en de hele wijk in bloei zal zetten.

ZIN verlegt qua duurzaamheid de grenzen met een circulaire aanpak die in België, zeker op deze schaal, ongezien is en luidt de milieushift in waarin alle bij de bouw betrokken partners – Vlaamse Overheid, bouwheer, architecten, studiebureaus, aannemers, leveranciers – de duurzame kaart trekken.

Vanaf de eerste dag in haar zoektocht naar een nieuwe locatie in de Noordwijk stelde de Vlaamse Overheid duurzaamheid als conditio sine qua non. Haar kantoren moesten in een exemplarisch circulair gebouw onderdak vinden. Die ambitie zit in heel het traject naar een duurzaam antwoord vervlochten.

Niet alleen is het een aanpasbaar gebouw, wat de levensduur enorm verlengt, er is ook tot in de details bestudeerd hoe alle materialen uit het oude WTC-gebouw een nieuwe bestemming kunnen krijgen door nauwlettend te sorteren voor hergebruik, recyclage of afvoeren als het door de aanwezigheid van schadelijke stoffen niet anders kan.

Dat resulteert in een materialenstroom die deels op de werf zelf, deels elders een tweede leven krijgt. Herbestemming is ook het ordewoord voor de materialen die nieuw worden aangeleverd. Een belangrijk voorbeeld daarvan is het circulaire beton, dat Ergon en Prefaco C2C-gecertificeerd leveren. Gezien het gewicht aan beton in dit project, is dat doorslaggevend.

Technische fiche

Bouwheer: NV ZIN IN NOORD (SIRI)
Architecten: THV FUTURE WTC
bestaande uit de partners:

  • Jaspers-Eyers Architects nv
  • 51N4E bvba
  • L’AUC As.

Studie- en stabiliteitsbureau: BGROUP, GREISCH NV
Controlebureau: SECO BELGIUM NV
Hoofdaannemer: THV OPEN MINDS CONSTRUCTION (consortium bestaande uit CFE, Van Laere, BPC en VMA)

Ergon leverde voor dit project:

  • ± 80 000 m² SP voorgespannen welfsels
  • ± 480 st. balken in voorgespannen beton
  • een tiental TTP vloerelementen

Prefaco leverde voor dit project:

  • ± 1 900 st. Gewapende kolommen
  • ± 1 900 st. Balken in gewapend beton (passief)
  • ± 4 000 m² breedplaatvloerelementen (predallen)
  • ± 7 000 m² dubbele wanden (premuren)

30 000 ton C2C-gecertificeerd circulair beton: een primeur op naam van Ergon en Prefaco
30 000 ton puin werd verzameld, gesorteerd, vermalen en verwerkt tot 3 500 ton A+ aggregaten. Deze kwaliteitsaggregaten werden op hun beurt geïntegreerd in 30 000 ton nieuw C2C-gecertificeerd beton. Ongeveer 30 % van het mengsel bestaat uit gerecycleerd aggregaat. Het is voor het eerst in België dat iemand dit op een dergelijke schaal toepast.

Voor dit proces haalden Prefaco en Ergon het ‘Cradle-to-Cradle’ certificaat Zilver. Dit betekent onder meer dat beton gezond moet zijn voor de mens, milieuvriendelijk en recycleerbaar. Ergon verkreeg dit certificaat voor de productie van vloer- en dakplaten (voorgespannen welfsels) en structuurelementen (voorgespannen kolommen en balken). Bij Prefaco gaat het om de elementen die het in Lommel produceert: structuurelementen (trappen, balken en kolommen in gewapend beton, predallen, balkons, wanden) en in Wieze: predallen, structuurelementen (balken en kolommen in gewapend beton), dubbele wanden, massieve wanden en Zeromur.

Ergon en Prefaco hergebruiken niet alleen gedeeltelijk de grondstoffen van hun elementen, maar ook het water, nodig voor de productie. Het doel is verspilling zoveel mogelijk te vermijden, wat ontegensprekelijk een pluspunt is voor het milieu.

De aannemer:

duurzaam bouwen is company policy

Christian Brant is directeur van BPC en verantwoordelijk voor de productie voor het project ZIN

Christian Brant: “We zien nogal wat bedrijven die liever de kat uit de boom kijken. Als onderdeel van CFE, dat voor het grootste deel in  handen is van Ackermans & van Haaren is het company policy om voor duurzaam bouwen te gaan. We willen de industrie enthousiasmeren hetzelfde te doen.”

In de zoektocht naar duurzaam beton kwamen jullie bij Ergon uit.
C.B.: “We hebben meerdere partijen aangesproken, maar veruit de meesten waren er nog niet klaar voor. Tot we bij Ergon aanklopten, waar we regelmatig mee werken. Ze zijn zich bewust van het feit dat circulariteit de toekomst is. De directie zat snel op onze golflengte.”

Het is een moeilijke werf met veel knooppunten, maar Ergon pakt het altijd op een juiste, professionele manier aan.

Christian Brant

Directeur, BPC

Vlot het op de werf?
C.B.: “Het is een moeilijke werf met veel knooppunten, maar Ergon pakt het altijd op een juiste, professionele manier aan. We zijn vorig jaar gestart met in het bestaande volume nieuwe funderingen te creëren en dat was echt een technisch hoogstandje. Zo iets doen we niet elke dag in België. De reusachtige micropalen, niet simpel, waren een eerste beproeving die mooi gelukt is. We zijn nu bezig met de montage van de prefab. De ruwbouw van de torens moet klaar zijn tegen eind 2022. Dan moeten wij helemaal boven staan, dat zijn 30 verdiepingen.”

Waarom prefab?
C.B.: “Puur technisch is prefab de beste keuze. En voor de snelheid natuurlijk. Het is een groot voordeel dat het klaar voor montage uit de fabriek komt. Dat geeft kwalitatief sowieso minder issues. Alles is meer onder controle en niet zo afhankelijk van het weer.”

Is dit de eerste werf in België met circulair beton?
C.B.: “Dit is een primeur in België. We hebben de granulaten van de oude WTC-torens gerecupereerd en daarna gerecycleerd. Dat heeft de bouwheer met de afbreker georganiseerd. Alles is gestockeerd bij de afbreker en getransporteerd naar de betoncentrale die de granulaten verwerkt. Een deel ervan wordt gebruikt om de welfsels te gieten die alle druklagen opvangen.”

Duurzaamheid is niet de enige uitdaging…
C.B.: “Het is een reusachtig gebouw dat we op zeer korte periode moeten realiseren. Het krijgt ook veel verschillende functies mee: er komt een hotel in, een zone in de middenbeuk met kantoren, aan de andere kant appartementen en kantoren, ook een sportcomplex voor de Vlaamse overheid, conferentie- en vergaderzalen, industriële keukens op verschillende niveaus, publieke parkings onderaan, … we werken hier aan een zeer complex geheel.”

De geschiedenis van BPC gaat terug tot in 1865. Veel grootse projecten passeerden de revue. Met ZIN kijkt BPC vooruit naar een duurzame toekomst. Directeur Christian Brant: “We engageren ons om oplossingen te bieden die rekening houden met de ecologische, maatschappelijke en economische uitdagingen van de wereld van vandaag.”

We creëren eigenlijk een skelet, een open structuur waarin zeer veel mogelijk is.

Olivier Cavens

Architect, 51N4E

De architect:

een gebouw dat de stad mee activeert

Olivier Cavens is als architect bij 51N4E van bij de aanvang bij het project ZIN betrokken.

De WTC-torens en de wijk eromheen waren niet meteen een plaatje van voorbeeldige stadsplanning.
Olivier Cavens: “Het waren monofunctionele kantoortorens, gebouwd in de jaren ‘70 van de vorige eeuw. Toen heerste nog een heel andere visie op de maatschappij. In de Noordwijk stonden nog geen kantoortorens. Het was een gezellige buurt met veel uitgaansleven. In de jaren ‘60 werd beslist die buurt compleet om te gooien naar de wijk die we vandaag min of meer kennen.

Eigenlijk was het de ambitie er een echt centrum van Europa van te maken, maar die plannen zijn halverwege terug in de lade beland, waardoor de wijk nooit een basis heeft gevonden. Het ontbrak aan een goede verankering in de stad. Dat gegeven hebben we uiteraard meegenomen in onze voorstellen voor de transformatie van de WTC-torens. Het project moet de stad terugbrengen. Het oude gebouw was een blinde gevel met één ingang naar de kantoortorens. Dat wilden we al zeker omgooien. Het wordt een gebouw dat de stad mee activeert en betekenis geeft naar de open ruimte die hier toch wel in overvloed aanwezig is.”

 

Kantoren krijgen het gezelschap van appartementen?
O.C.: “Het nieuwe complex wordt multifunctioneel en hybride. Het was de expliciete vraag van Befimmo om voor diversiteit te zorgen door zowel kantoren als woningen, een hotel, een publiek programma en winkels te integreren.”

Was het ook een expliciete eis om duurzaam te bouwen?
O.C.: “Inderdaad. In de plaats van alles af te breken en de bouwput helemaal leeg te halen hebben we onderzocht hoe we de met de bestaande constructie, de twee kernen van de torens, de huidige funderingen en de ondergrondse massa aan beton, het nieuwe project konden construeren.
We ontwikkelden een schema met tussen de twee huidige circulatiekernen een nieuw volume in beton, met grote vloeren die in een dubbelhoog niveau (5,30 meter hoog en 110 meter lang) open ruimte creëren waarin zich allerhande programma’s kunnen ontwikkelen.
Zij vormen een harmonieus geheel met de lagere verdiepingen die we opnieuw rond de circulatiekernen construeren. We creëren eigenlijk een skelet, een open structuur waarin zeer veel mogelijk is.”

ZIN project

51N4E is gevestigd in Brussel, maar is actief in heel Europa. Olivier Cavens, architect: “We werken voornamelijk aan transformatieprojecten
en transitieprocessen. In de plaats van in een omgeving tabula rasa te maken zoeken we naar een zinvolle invulling, een nieuwe identiteit met
nieuwe functies en nieuwe manieren om die plek tot leven te brengen.”

Welke rol speelt prefab in de verwezenlijking van zo’n open structuur?
O.C.: “Geïntegreerde oplossingen zijn hier cruciaal om de ruimtes te creëren die de kwaliteiten hebben om de verschillende programma’s nu en in de toekomst te kunnen huisvesten. Daarom werken we met een kolommen- en balkenstructuur die, buiten de twee huidige circulatiekernen, volledig zelfdragend is, die dus geen andere schachten, windverbanden of muren nodig heeft om zijn structuur te maken.

Dat levert intern in het gebouw een enorme vrijheid op. We hebben dat verder uitgewerkt met specifieke concepten om met de beperkte verdiepingshoogtes in de torens om te gaan. We maken ook gebruik van geprefabriceerde kolommen in de gevel waarin ook meteen de pulsie van de lucht verwerkt zit, zodat we die nadien niet met kanalen in plafonds of vloeren moeten wegwerken. Daar is trouwens simpelweg de plek niet voor.”

Hoe belangrijk was de keuze voor C2C gecertificeerd prefabbeton?
O.C.: “Zeer belangrijk. Het beton vormt de grootste massa. Het is op deze werf het element met de grootste milieu-impact. Dan is het toch enorm belangrijk dat we een stap zetten naar de circulaire oplossing. Innovatief, zeker op deze schaal, is het hergebruik van betonpuingranulaten afkomstig uit de oude vloeren van de WTC-torens.

We integreren behalve het beton nog vele andere C2C-gecertificeerde toepassingen en vele puur technische oplossingen waardoor materialen proper gedemonteerd en opnieuw gemonteerd kunnen worden voor een tweede levenscyclus. Circulariteit is de filosofie die heel het project definieert.”

Loïk Eyers

Architect, Jaspers-Eyers architecten.

De architect:

duurzaam bouwen is de toekomst

Loïk Eyers is architect bij Jaspers-Eyers architecten.

Loïk Eyers: “Al in het voortraject van ZIN, nog voor de afbraak van de oude torens, is bewust gekozen om alle materialen te verzamelen die nog een toekomst konden krijgen in het project, ze in kaart te brengen en te stockeren.
Heel visionair was de ambitie om bestaande betongranulaten een tweede leven te geven in dit project. Ergon gaat zeer ver in de zoektocht naar een manier om bewuster om te springen met de samenstelling van het beton van de prefab-elementen. Ik denk dat ze hier een nieuwe standaard hebben gezet. Onze studieploeg is aangenaam verrast dat er zulke leveranciers zijn die vandaag een voortrekkersrol willen spelen op de markt.”

Historisch keerpunt in de bouwwereld of eenmalig project?
L.E.: “Over duurzaam bouwen en circulariteit is al veel gezegd en geschreven, maar ik denk dat we nu toch wel heel opmerkelijke zaken realiseren. De basis is gelegd om bewust materialen in kaart te brengen. We zijn op een punt gekomen dat we de negatieve impact van bouwmaterialen en hoe we ermee omspringen niet langer kunnen negeren. We moeten met zijn allen in dit bewustzijn blijven groeien om nog duurzamer om te gaan met de grondstoffen van toekomstige projecten.”

Jaspers-Eyers Architects is een internationaal architectenbureau met kantoren in Brussel, Leuven en Hasselt. In de ontwerpen staan gemeenschap, context en omgeving centraal. Loïk Eyers: “ZIN wordt de katalysator van een heel mooie, nieuwe toekomst voor de Brusselse Noordwijk.”

Amaury Leroy

Ingenieur, Studiebureau Greisch

De ingenieur:

tot het uiterste gaan van wat mogelijk is

Amaury Leroy heeft in de voorbije 12 jaar als ingenieur bij studiebureau Greisch al veel Brusselse buildings achter de rug.

Hoe doe je dat, twee oude WTC-torens verenigen in één nieuw gebouw?
Amaury Leroy: “Het realiseren van de verbinding is een echte meccano waaraan heel wat studie is voorafgegaan. In de gevel zien we niet de voor de hand liggende rechthoekige kolommen, maar ronde. Die buizen functioneren tegelijkertijd als technische mantel voor de ventilatie van het gebouw.
Het is een nieuw, hoog gebouw op een bestaande fundering. Dat maakt het een zeer complex project. 32 Verdiepingen op een parking met vijf niveaus. Je moet dus de funderingen ter hoogte van de bestaande parkings verstevigen vanaf niveau -5 om een laag te vormen van 50 meter diep. Dat is onuitgegeven. Verder enten we dit gebouw, dat een andere volumetrie en typologie heeft dan het vorige, op bestaande kolommen. Dat vergt technische oplossingen die soms vrij complex zijn qua naspanning. We gebruiken dan ook beton met zeer hoge prestaties.”

Prefabbeton speelt een belangrijke rol?
A.L.: “Prefab is de beste oplossing. Alleen al voor de snelle uitvoering en om de zware belastingen op te vangen. Met gietbeton zouden we veel volumineuzere kolommen moeten installeren. Dankzij de in de fabriek geprefabriceerd betonelementen slagen we erin spanningsniveaus van C80/95 of C90/105 te bereiken. Met gietbeton is dat onhaalbaar.”

Hoe vernieuwend is dit project?
A.L.: “We verleggen hier, zeker voor België, een grens en ik denk dat het wel eens een standaard zou kunnen worden. We hebben de verdiepingen van de bestaande torens gesloopt op de twee centrale kernen na. Zij vormen de ruggengraat van het nieuwe gebouw. We hebben het sloopafval vermalen en hergebruikt in het nieuwe beton en de vloeren die over de welfsels worden gegoten zijn grotendeels van gerecycleerd beton. Betreffende circulariteit en het hergebruik van afbraak als nieuw bouwmateriaal gaan we hier echt tot het uiterste van wat vandaag mogelijk is.”

Greisch heeft al sinds 1959 meegewerkt aan het ontwerp van meer dan 5.000 projecten in meer dan 20 landen. Het ingenieurs- en studiebureau staat bekend voor zijn gedurfde realisaties en nauwkeurige studies. Amaury Leroy: “Het project ZIN is een zeer grote uitdaging,  zowel innovatief in zijn verhouding tot de stad als technisch, met zijn focus op circulariteit en hergebruik van beton.”

De directeur:

voortrekkers op de weg naar een groenere bouwsector

Ergon en Prefaco hebben het internationale ‘Cradle-to-Cradle’ certificaat Zilver behaald (C2C zilver) voor hun prefab betonelementen. Door in de productie in te zetten op circulariteit spelen deze twee bedrijven van de CRH-groep een voortrekkersrol in de prefabbetonsector en zetten ze een belangrijke stap naar een groenere bouwsector.

Amer Bitar: “ZIN verkeert in Brussel Noord in het gezelschap van enkele andere torens die getuigen van Ergons vakmanschap in prefab.
Al in 2000 tekenden we voor de eerste toren in prefabbeton, North Galaxy, er vlak naast. Nu, twee decennia later, staan we voor een nieuwe uitdaging die alles met kwaliteit te maken heeft.

Met ons certificaat C2C Zilver bevestigen we het almaar groter belang van natuurlijke hulpbronnen in onze productie.

Amer Bitar

Algemeen directeur, Ergon

ZIN project

Wat maakt dit project zo uitdagend?
A.B.: “Op technisch vlak is dit gebouw uiterst complex. De kwaliteit van de materialen is van het allergrootste belang. Het is te danken aan onze ervaring en expertise dat men op Ergon een beroep doet om deze complexe structuur in prefabbeton te realiseren. Naast de technische
kwaliteiten speelt ook de duurzaamheid van het beton een hoofdrol in dit verhaal.”

Ergon had een bijzondere troefkaart: het C2C-certificaat.
A.B.: “We zijn trots te kunnen zeggen dat Ergon de allereerste Belgische onderneming in prefabbeton is die conform het certificaat Cradle-to-Cradle werkt. Met ons certificaat C2C Zilver bevestigen we het almaar groter belang van natuurlijke hulpbronnen in onze productie.
We hebben hard gewerkt om het certificaat te behalen en zeggen onomwonden dat we alles in het werk stellen om te komen tot een betonproductie met zero CO2-uitstoot. We hergebruiken vandaag in onze productie al veel gerecycleerd afval, niet alleen het beton zelf, maar ook water en andere grondstoffen.”